Het nachtleven van Sydney

(door Pieter Welters)

In mijn waarneemverslag "Onder het zuiderkruis" viel e.e.a. te lezen over de zuidelijke sterrenhemel vanuit Australië. Toen het moment van de onvermijdelijke terugreis aangebroken was, ging de eerste etappe van de vliegreis van Byron Bay naar Sydney, waar we een dag en een nacht hadden voor we op de intercontinentale vlucht naar het noorden zouden instappen. Een goed moment om nog een sterrenwacht te bezoeken…

Het gebouw met de "Time Ball" in top

Ons hotel lag in de wijk "The Rocks", het oudste deel van Sydney, bij wijze van spreken onder de beroemde Harbour Bridge. Niet geheel toevallig bijna naast het Sydney Observatory, het oudste observatorium van het zuidelijk halfrond, waarvan de eerste versie al in 1788 werd gebouwd. Het huidige gebouw dateert van 1848.

Het observatoriumgebouw ligt op een groene heuvel "Observatory Hill" met een weergaloos uitzicht over de stad. Het observatorium is een uit zandsteen opgetrokken gebouw in classicistische stijl, voorzien van een aantal torens, eentje met een "time ball" - waarover later meer - en twee met een waarneemkoepel.

De meridiaan-kijker

De sterrenwacht werd gesticht vanwege de behoefte aan een goede tijdmeting in de toen kersverse Engelse kolonie op het afgelegen continent. Tot ver in de negentiende eeuw was navigatie ter zee problematisch. Niet vanwege de breedtegraad, daarvoor kon je immers een zonnetje of een ster schieten met je sextant. Maar voor bepaling van de lengtegraad had je de juiste tijd nodig, en betrouwbare klokken functioneerden toen nog niet op een deinend schip.

Het nieuwe observatorium had dus een meridiaankijker om de passage van bepaalde sterren door het zuiden te meten, aan de hand waarvan de exacte tijd werd vastgesteld. Vervolgens werd dagelijks op de grote toren een bal aan een mast opgehesen - de Time Ball - om die klokslag één weer naar beneden te laten vallen. Heel Sydney, alle boten in de haven incluis, konden dan hun klokken weer gelijkzetten.

Astrofotografie

De zuidkoepel

Spoedig werden er telescopen ingericht voor waarneming en fotografie van hemelobjecten die in Europa nooit boven de kim verrezen. De eerste foto van de Eta-Carinanevel werd hier gemaakt. Inmiddels is dat lang geleden. Australië kreeg in 1924 de Mt. Stromlo-sterrenwacht bij Canberra (inmiddels ten prooi gevallen aan de bushfires van 2003), en sinds 1984 het moderne Siding Spring Observatory te Warrumbungle.
Tegenwoordig is de Sydney Observatory een publiekssterrenwacht en museum, dat zowel dagelijks als op avond geopend is voor den volke.

In 1890 begon waarneemleider Henry Chamberlain Russell op de Sydney Observatory met fotografie van de zuidelijke sterrenhemel. Daarvoor had hij een montering laten bouwen die op de hemel kon volgen. Maar de bestelde lens die uit Ierland moest komen, kwam maar niet. Daarom paste hij een "workaround" toe door een portretlens van een plaatselijke fotograaf zodanig aan te passen dat die voor de sterrenhemel kon worden ingezet en plaatste die op de volgmontering. Deze portretlens ligt nu als rariteit in het museum, zie foto.

Voor ons bezoek aan de sterrenwacht bleek een reservering vooraf noodzakelijk, die gelukkig voor ons via internet kon geschieden. Die avond - hoe kon het ook anders - was het bewolkt. Slechts spaarzaam piepte de bijna volle maan - op z'n kop - tussen de wolkenvelden door.

Een antieke sterrentijd-klok

In het park rond het observatorium stonden kolossale 150 jaar oude vijgebomen (Ficus macrophylla), die spookachtige schaduwen wierpen in het maanlicht. Daartussen vlogen uilen en vleermuizen rond, die laatste met een spanwijdte van minstens een meter. Het leek of ieder moment Dracula himself vanachter een boomstam tevoorschijn kon komen. Had ik nu maar 'n teentje knoflook meegenomen…

Eenmaal veilig binnen in het observatoriumgebouw werden we verwelkomd door een praatgrage vrijwilliger die ons eerst de gelegenheid gaf in het museum rond te kijken en ons daarna rondleidde langs de twee telescopen, ieder onder een antieke koepel.
We zagen onder meer de antieke meridiaankijker die voor de tijdwaarneming verantwoordelijk was, sterrentijdklokken, chronografen en de allereerste lens waarmee foto's van de zuidelijke sterrenhemel werden genomen.

Telescopen

De Schroeder-telescoop

Sinds 1874 herbergt de zuidtoren van het Sydney Observatory de "Schroeder-telescope", een enorme antieke lenzenkijker op een al even antieke mechanische volgmontering. Deze telescoop werd opgesteld met het oog op de toen aanstaande Venusbedekking, die in dit deel van de wereld te zien was.
De door de Hamburgse opticus Hugo Schroeder geslepen achromaatlens van deze kijker heeft een opening van of 11.4 duim (29 cm) en een brandpunt van 12 voeten en 6 duimen (3,75 m). Destijds de grootste lenzenkijker ter wereld. Helaas moesten we bij gebrek aan onbewolkte hemel het doen met een wijzerplaat van een ver verwijderde toren. Nog steeds geeft deze telescoop een subliem beeld.

De LX-200

De noordtoren huisvest een obligate 40 cm Meade LX 200 op computergestuurde vorkmontering. De warme lucht die door de koepelspleet passeerde maakte de beelden door dit instrument niet bepaald indrukwekkend. Wel bleek de hemel iets opgeklaard waardoor tussen de wolkenvelden door een snelle blik kon worden geworpen op de voor ons maar al te bekende maan en Jupiter, maar ook op de veel minder bekende dubbelster Alpha Centauri. (14", zelfs haalbaar voor een 16 duims Meade!)

Nachtleven

De avond werd besloten met een 3-D multimediashow over de Melkweg en vervolgens konden we ons in het Sydneyse nachtleven storten en opnieuw de vleermuizen bekijken, die nog steeds tussen de boomkruinen in het maanlicht rondfladderden. Het bleken vliegende vossen te zijn (Grey-headed Flying Foxes, Pteropus poliocephalus), de grootste vleermuizen ter wereld, overigens volstrekt onschuldige fruit- en nectareters. Na alle dodelijke slangen, spinnen, haaien, krokodillen en kwallen van dit continent eindelijk ook eens een aardige verrassing.

Links

Terug