Onder het Zuiderkruis

Pieter Welters, vanuit Australië

Een vakantie down under… Voor mij een unieke kans de zuidelijke sterrenhemel te zien en als het even kan de highlights van het diepe zuiden te fotograferen. Australië is echter een land vol sinistere gevaren, ook voor astrofotografen, zoals onderstaand verhaal leert.

Dit artikel is ook verschenen in Astro Bulletin, nr. 43, oktober 2010.

In augustus 2009 waren mijn vrouw en ik op een familie-uitje van een paar weken in Australië. Voor dat doel waren twee bungalows aan de oostkust afgehuurd, in de buurt van Byron Bay, New South Wales (28.6347° S, 153.6008° E). Het vakantiehuis met veranda en tuin lag zeer uniek op een klif direct aan de Stille Zuidzee, omgeven door een lommerrijke tuin met uitzicht op de golven.

Het was even wennen, als je 's avonds de tuin inliep en de blik omhoog richtte. Al die vreemde sterrenbeelden... Alleen de melkweg al, die spectaculairder was dan we in Europa ooit zullen zien, met het Melkwegcentrum (Boogschutter) in het zenit. Gelukkig had ik een draaibaar sterrenkaartje meegenomen voor 30° zuid, en al spoedig kon ik e.e.a. thuisbrengen: allereerst a en b centauri met het aanpalende Zuiderkruis en de Kolenzak, inktzwart afstekend tegen de plaatselijke Melkweg. De Schorpioen, het Altaar en de Wolf werden al snel herkend en na een paar dagen was de nieuwe hemel al redelijk vertrouwd. Heel laag in het noorden, boven zee, waren wat oude bekenden te zien: Ossenhoeder met Arcturus, Arend, Lier en Zwaan, alle ondersteboven.

Ik had zoveel mogelijk "onbelangrijke" bagage uitgespaard om mijn "mobiele sterrenwacht" - TeleVue 76 lenzenlijker, Vixen Super Polaris montering en Baader-gemodificeerde Canon EOS 350D camera - mee te nemen. Een tandenborstel ging ook nog mee. Het lukte zelfs een klein contragewicht mee te smokkelen (in de koffer van mijn vrouw). En toen maar het beste ervan hopen...
Wie een exotische sterrenhemel wil vastleggen en daarvoor telescoop en camera in het vliegtuig naar het andere eind van de wereld meezeult en door de douane krijgt, kan ter plaatse met grofweg vier soorten tegenslagen te maken krijgen:

Ontbrekende onderdelen: contragewicht(stang) vergeten, resp. netstroomadapter, (vliegende) T-ring, flatfieldlens, lensverwarming of kabeltjes thuis laten liggen, of benodigde maar niet meegenomen materialen als verlengsnoeren, stekker-adapters cq. batterijen blijken ter plaatse niet verkrijgbaar;
Technische panne: volgmotor laat het afweten, netstroomadapter brandt door, accu of camera stuk, enz.
Het weer: bewolking, regen, wind, nevel, mist, slechte seeing, enz.
De waarneemplek: lichthinder van schijnwerpers, lantaarnpalen of tuinverlichting, onvaste bodem, hoge bomen of gebouwen die het zicht verhinderen, passerend verkeer, lastige insecten of ander ongedierte, bemoeizuchtige voorbijgangers, boze boswachters …

Het was het vierde punt dat mij zorgen baarde. De tuin stond vol met bomen. Een andere plek dan de tuin was echter niet denkbaar. Ik had immers netstroom nodig en moest dus bij huis blijven. Bovendien was de wijde omgeving van onze vakantieplek ingenomen door natuurgebied - subtropisch regenwoud en moerassen. Afgezien van het feit dat je daar evenmin vrij zicht hebt op de hemel, zit deze bush vol met diersoorten waarmee een nachtelijke ontmoeting bepaald niet op mijn wensenlijstje stond.
Er was echter één plek in de tuin - een grote platte zwerfsteen - vanwaar precies de zuidelijke hemel kon worden waargenomen. Een goede stabiele plek waar het statief rotsvast kan worden neergezet, beter dan de zompige grasmat rondom. Donker was het wel in de tuin, zo direct aan zee, daarvoor hoefde je niet naar elders. Als de lichten van het huis werden afgeschermd door de verandaschermen te sluiten, was de tuin in totale duisternis gehuld en was je alleen met de sterrenhemel..

Maar er was nog wat anders. Als men bovenstaande foto's van de waarneemplek bekijkt, zal zelfs de meest onnozele leek moeten toegeven dat de locatie niet jofel is. De Stille Zuidzee was allesbehalve stil en - weer of geen weer - beukten er dag en nacht enorme golven op de kust. Een zoute nevel werd door de zeewind landinwaarts gedreven. Al dat zout is niet prettig voor je kostbare optiek en elektronica. Extra zuur dat het avond aan avond kraakhelder was.

Ik zag het al gebeuren dat ik de met zoveel moeite aangesleepte apparatuur ongebruikt weer in het vliegtuig naar huis zou moeten slepen, maar tot mijn opluchting kwam er op de veertiende eindelijk een heldere nacht met aflandige wind.

Zo had ik laat in de middag al de Super Polaris (SP) opgesteld, de kijkerbuis erop, het ter plaatse aangeschafte verlengsnoer vanaf huis aangelegd en vervolgens de volgmotor-besturing, de lensverwarming en de netstroomadapter van de Canon camera geïnstalleerd. Toen moest de zuidelijke hemelpool nog gevonden worden - zonder hulpvaardige poolster.

Speciaal voor de zuidelijke hemelpool zijn in het vizier van de SP-poolzoeker - naast het bekende centraal dradenkruis met cirkeltje voor de poolster - vier andere cirkeltjes afgebeeld. Dit zijn niet de sterren van de Grote Beer - zoals velen denken - maar deze zijn bedoeld om de vier sterren bij de zuidelijke hemelpool Chi, Sigma, Tau, en Upsilon Octantis in te plaatsen. Die sterretjes zijn veel zwakker dan onze poolster, dus moet dat in het donker geschieden. Gelukkig valt in de tropen de duisternis snel en totaal!

Enfin, na het zuiden gevonden te hebben kon ik kon ik met fotograferen beginnen.
Van elk hemelobject maakte ik vijf tot acht opnamen van 30 seconden tot 3 minuten. Veel plaatjes schieten dus. Gelukkig ging dat automatisch, omdat ik bij de Canon EOS-camera een afstandsbediening heb die programmeerbaar is, zodat ik tijdens een fotosessie de camera aan het werk kon zetten terwijl ik mijzelf binnenshuis kon terugtrekken voor een goed glas wijn met mijn familie. Het schieten van de vele opnamen ging tot ver na middernacht door, toen de familie inmiddels allang te bedde was en de laatste van de fotografeerdoelen, de Grote Magellaanse Wolk, boven de bomen was verschenen. Toen de opnamen geslaagd leken op het lcd-schermpje van de camera, begon ik tevreden mijn apparatuur op te ruimen om daarna ook het bed op te zoeken.

Terwijl ik daarmee nog bezig was hoorde ik plotseling achter mij in het donker een verdacht gesis. Een giftige slang? Nee, na even zoeken met de zaklamp zag ik dat een tuinsproeier vlak achter mij tot leven was gekomen. Gelukkig spoot het ding zijn waterstraal ruimschoots langs de telescoop. Toch niet geheel gerust ruimde ik snel optiek, camera en kabels op en verzamelde alles op de veranda, om de boel daar verder in te pakken.

Vanaf de veranda hoorde ik vervolgens hoe met een luid gesis een tweede tuinsproeier in actie kwam. Tot mijn ontsteltenis zag ik een dikke waterstraal precies op de steen uiteenspatten, waar nog geen vijf minuten daarvoor mijn telescoop met bijbehorende elektronica stond… De gehele tuin bleek ondermijnd door een netwerk van sproeisystemen die het gewas binnen een oogwenk van alle kanten konden doorweken. Naast al het dodelijk ongedierte dat Australië rijk is, was het dus een giftige tuinslang die mij bijna de das omdeed… Ik sta bij Vrouwe Fortuna in het krijt.

Ondanks een uitvoerige zoektocht in huis bleek de besturing van het tuinsproeisysteem niet te achterhalen, laat staan uit te schakelen. De tweede waarneemnacht was ik het noodlot voor door een laag-technologische oplossing te kiezen: door bij daglicht alle sproeiers op te sporen - een hele klus - en er emmers overheen te plaatsen met een kei erop.

Daarna restte nog het "doka-werk", het digitaal middelen van de gemaakte opnamen om de ruis zoveel mogelijk te verdrijven van de foto's. Dat kon met behulp van Adobe photoshop Elements op een meegebracht "netbook", een minilaptop waarvoor in onze rugzak ook nog een plaatsje was ingeruimd. Hieronder de oogst van een paar waarneemnachten aan de sterrenhemel aan gene zijde.

	De superbolhoop w Centauri, 14-08-2009; 8x13 sec. + 8x118 sec. 09:13-09:35 UT. Close up...
	a Crucis met deel van Kolenzak, 14-08-2009; 5x118 sec. 09:36-09:52 UT
	SMC (Kleine Magellaanse Wolk), 14-08-2009; 8x178 sec. 12:10-11:53 UT
	Bolhoop 47 Tucanae + SMC. 14-08-2009; 8x28 + 8x118 sec. 10:18-11:01 UT Close up 47 Tuc...
	NGC 2070 (Tarantula-Nevel in Grote Magellaanse Wolk), Dorado, 14-08-2009; 8x28 + 8x178 sec. 13:38-14:40 UT Close up...
	LMC (Grote Magellaanse Wolk), 19-08-2009; 7 x 180 sec.; 19-08-2009; 14:15-14:42 UT.
	NGC 6188, Ara (Altaar) 19-08-2009; 7 x 180 sec.; 11:46-12:29 UT, zomaar een emissienevel in de zuidelijke Melkweg.
	De Eta-Carina Nevel, Carina, rond de beruchte mega-ster h Carina, 19-08-2009; 5 x 120 sec. 19-08-2009; 09:11-09:20 UT.
	Centaurus A (NGC 5128), sterrenstelsel in botsing. 9 X 150 sec., 26-08-2009; 09:27-10:10 UT. De maan was helaas bijna in het eerste kwartier in de Maagd. Daarom is er een lichtere hemelachtergrond.
Alle foto's © auteur. Optiek: TeleVue 76mm f/6.3 TV-76 met 0.8x telecompressor/field flattener, waardoor de openingsverhouding f/5 wordt. Camera: Baader-gemodificeerde Canon EOS 350D camera, Astronomik CLS-filter. Montering: Vixen Super-Polaris. Alle foto's zijn verkleind tot 30% origineel.

Terug